Dr Kleantes i Janko Theodiorides
Iako nema direktne veze ( Kleant)sa zdravstvom u Baru ovim tekstom želim da podsetim na jednog izuzetnog ljekara ,Grka, koji je za samo trideset godina života toliko mnogo dao ne samo medicinskoj nauci već i kulturi u Crnoj Gori. Njegov brat Dr Janko Theodorides je bio jedan od prvih lekara u Baru.
Izvor: arhivska građa, koju smo dobili zahvaljujući pomoći ljudi iz Nacionalne biblioteke (Melanija Vračar) na Cetinju, medicinska literatura, članci u medijima .
U prvoj polovini XIX vijeka u Crnoj Gori, je pored ljekara izvanjaca, bilo i više stranaca, koji su se kraće ili duže vrijeme zadržavali, Među stranim ljekarima najviše je bilo Francuza, Rusa i Grka.. U doba knjaza Danila Petrovića bilo je nekoliko uglednih ljekara na Cetinju poglavito Francuza.Takođe, kasnije za vrijeme vladavine knjaza, kralja Nikole (1860-1915) od stranaca najviše je bilo Francuza, Rusa i Grka.
Dr Janko Theodiorides
U Bar je 1980, kao prvi ljekar sa Cetinja upućen turski vojni ljekar Dr Janko Theodiorides , Grk, zarobljen na Vučjem Dolu. On je ostao u Baru i 1981 godine, jer ga vidimo među osnivačima „Barske narodne čitaonice.. Nešto kasnije on je premješten u novoosnovanu bolnicu „Danilo I“, na Cetinju.
Za vrijeme hercegovačkog ustanka (1875) i crnogorsko-turskih ratova 1876-1878 u Crnoj Gori su boravile ruske sanitetske ekipe, radi pružanja pomoći u radtnim uslovima. Nekoliko ljekara Grka, prebjeglo je iz Turske vojske ranije ili dok je rat trajaom među kojima Dr Kosta Janča i Dr Janko Teodorides zatim Atanas Salambros i Dr Dimitrije Makrides. To su u Crnoj Gori bilii jedini stručni ljekari, poslije pobjedonosnih ratova i teritorijalnog proširenja na Berlinskom kongresu (1878). 1876 godine Dr Janko Teodorides, na Cetinje je prebjegao sa hercegovačkog ratišta. Primio ga je crnogorski knjaz Nikola I Petrović Njegoš . Po završetku rata postavio ga je za upravnika bolnice „Danilo I“ na Cetinju. Jedno vrijeme (1880/81) radio je u Baru Omogućieno mu je da prebaci porodicu iz Jedrena – oca, majku , dva brata i suprugu sa dva sina. Oba brata Teodorides opredijeliće se za medicinsku struku. Stariji Vasiljak(Vasilije) student treće godine medicinskog fakulteta u Carigradu, postavljen je za ljekarskog pomoćnika u Cetinjskoj bolnici gdje je radio 8 godina. Mlađi brat -trinaestogodišnji Kleantes (Kleant , Kljanti) posvetiće se takođe medicinskoj profesiji i postati jedan od najsposobnijih crnogorskih ljekara. Doktor Janko Teodorides je poslije nepune tri godine napustio Cetinje i sa užom porodicom se preselio u Bugarsku Plovdiv.
Kleantes Theodorides je rođen u Jedrenama 1865. godine, gdje je stekao osnovno obrazovanje. S obzirom da na Cetinju u tadašnjoj Crnoj Gori nije bilo gimnazije Knaz Nikola mu je obezbijedio stipendiju i poslao ga u Kotor da uči tamošnju gimnaziju (Kotor se nalazio pod austrougarskom vlašću). Po otvaranju gimnazije, koja je otvorena 1880. godine, dolazi na Cetinje.Kleant Theodorides je u Cetinjskoj Kraljevskoj državnoj velikoj gimnaziji završio sve razrede i maturski ispit položio „s odlikom“ školske 1887/1888.godine. U upisnici završnog ispita u rubrici „Odabrano zvanje“ za maturanta Theodoridesa ubilježeno je zvanje „diplomatija“.Bez obzira na njegove želje, crnogorske potrebe za drugim kadrovima su uticale da mu je kao odličnom đaku Kralj Nikola dodijelio stipendiju i poslao ga da studira medicinu u Petrograd, odakle se iz zdravstvenih razloga ubrzo se vratio u Crnu Goru. Odmah je bio dodijeljen na rad u Bogoslovsko-učiteljskoj školi u cetinjskoj gimnaziji, gdje je predavao grčki jezik, od 31.avgusta 1890. do 24. maja 1891.godine. Kralj Nikola, ipak vidi u njemu medicinara i ovog puta ga upućuje u Carigrad , gdje nastavlja studije na medicinskom fakultetu koje u Carigradu i završava 1892.godine „sa odlikom i po najvišem naređenju sultanovom bude proizveden u čin višeg vojnog ljekara“. Sredinom naredne 1893. godine promovisan je za doktora medicine u Carigradu. Po završetku studija vraća se na Cetinje gdje je postavljen „ za sekundarnog ljekara“ u bolnici „Danilo I. Ljekarski poziv je veoma predano obavljao. Ostao je zaljubljenik u svoj poziv koji je sa profesionalnom etikom obavljao sve do smrti koja ga je zadesila 16 (27 po novom kalendaru ) septembra 1895. godine Umro je od tuberkuloze (sušice) u tridesetoj godini života.
Ovaj začetnik seksologije u nas, bolje reći njen preteča nije stigao od bolesti i prerane smrti da sklopi brak , u čiju je važnosti inače bio uvjeren.
Smrt K.Theodoridesa bolno je odjeknula na Cetiju i u široj javnosti. Nekrologe su objavili mnogi listovi i časopisi. Na vječni počinak su ga ispratili i iskreno ožalili mnogobrojni cetinjani članovi dvorske porodice i diplomatski kor. Lazar T. Perović, profesor i redaktor Luče , održao je dirljiv govor. Sahranjen je na groblju pred Kapelicom uz najveće poštovanje i žaljenje.
U kratkom nekrologu kojim Uredništvo Cetinjskog časopisa Luča, čiji je bio član, oglašava njegovu preranu smrt, zapisano je: „Neumitna sudbina otrgla nam je iz naše sredine valjanog saurednika i saradnika, neumornog poslenika na polju knjige i svoje struke, mladog dr Kleanta. Suze su naše svjedoci velike žalosti za njim, a mi kličemo: mir pepelu njegovom! Bog neka ga prosti i pomiluje.“
Iako vrlo mald Dr kleant Teodorides, i za vrlo kratko vrijeme, može se slobodno reći, stekao je kao malo koji drugi ljekar u to doba u Crnoj Gori, sveopšte simpatije u svim društvenim slojevima u kojima se kretao“-mjerodavno ističe njegov savremenik i istoričar crnogorske zdravstvene kulture Dr Jovan Kujačić.
Pored stručno- medicinskog rada u državnoj službi i privatnoj ordinaciji, za veoma kratko vrijeme od pet godina, napisao je više članaka širokog spektra iz medicinskih nauka, zdravstvenog prosvjećivanja naroda, nastave klasičnih jezika i muzičke kritike.
Svoje radove je objavljivao u crnogorskim i srpskim periodičnim publikacijama : Glas Crnogorca,(1890-1895), Prosvjeta: 1891/1895, Luča 1895-1896, Srpski arhiv za cjelokupno lekarstvo. (Beograd 1895).
Dao je seriju priloga za medicinsku etnologiju. Njegovi članci publikovani u književnom časopisu Luča za (1895-1896) pod naslovom „Domaći liječnik“ i „Anegdote iz medicinskog svijeta“ imali su za prevashodni cilj narodno zdravstveno prosvjećivanje. Vrlo su zanimljivi, pa su kao takvi rado čitani.
U članku „Domaći liječnik“, koji je izlazio u nastavcima, obradio je niz bolesti, na razumljiv i stručno popularan način za laike je opisao značaj i osnovna pravila higijene, simptome eruptivne groznice, rikavca, difterija, zaušnica, meningitisa,influence i bjesnila.
Teodorides je u crnogorskom mjesečniku Prosvjeta pisao o potrebi uvođenja avremenog grčkog jezika u srednje škole. U glasilu „Prosvjeta“pisao je o međusobnom uticaju psihičkih i organskih procesa u čovečijem organizmu; o životu i prosvjetno pedagoškom djelovanju Avgusta Hermana Franka i nekoliko biografskih skica o istaknutim crkvenim poglavarima (Patrijarh Antim VII, Kronštatski otac Jovan, Grigorije bogoslov).
Najznačajniji rad Dr Kleanta Teodoridesa je svakako njegova monografija“ Tajne Bračne ljubavi“, koja je data u štampu za njegovogživota 1895 godine(13), a pojavila se na svijet posle autorove smrti.(15)
Teodoridisova knjiga namijenjena „učenom i neučenom svijetu obojega odraslijega pola“, za svoje vrijeme predstavlja nasušnu knjigu, značajan priručnik za seksualno vaspitanje. Interesantno je istaći, da je ovaj rad prethodio čitavu deceniju čuvenom djelu „La question sexuelle“ 1905, Dr Avgusta Forela (1848-1913), kojim je utemeljena seksologija, kao posebna naučna disciplina.(16) Svoje radove Dr Kleant je potpisivao punim imenom i prezimenom , skraćeno (K: Teodorides), inicijalima i šiframa: T, K.T, Dr KT i K…c. Dr Kleant Teodorides u Srpskom arhivu objavljuje vrlo zapažen članak ”Lečenje hipotireoidizma tireoidinom” i iznosi slučaj jedne bolesnice stare 51 godinu, sa svim znacima izražene hipotireoze. U članku se ističe da je to prvi dijagnostikovan slučaj hipotireoze na južnoslovenskim prostorima. Pošto nisu uspela ostala sredstva lečenja (“ gvožđe, tonika, promena klime,masaža, elektrika”), prvi put je upotrebljen nov lek Tireoidin, spravljen seckanjem svežih životinjskih tireoidea I uvaljanih u brašno u vidu kuglica, koje je bolesnica svaki dan uzimala. Žena se potpuna preporodila I izgubila sve znake hipotireoze..Pošto nisu uspela ostala sredstva lečenja (“ gvožđe, tonika, promena klime,masaža, elektrika”), prvi put je upotrebljen nov lek Tireoidin, spravljen seckanjem svežih životinjskih tireoidea i uvaljanih u brašno u vidu kuglica, koje je bolesnica svakog dan uzimala. Žena se potpuna preporodila I izgubila sve znake hipotireoze. Teodorides je posjedovao svestrano obrazovanje. Bio je poliglota. Osim srpskog jezika govorio je grčki,turski, ruski, italijanski i francuski.
Bio je i muzički nadaren. Izvrsno je svirao violinu.
Dr K. Teodorides, je bio muzički obdaren i obrazovan. Učestvovao je u Gradskom muškom horu (kao I tenor). Pjevačko društvo koje djeluje pri Čitaonici u godinama koje dolaze bilježiće veliki uspjeh i kontinuiranu koncertnu djelatnost na Cetinju i van njega. Upravljanjeje povjereno Špiru (Spiridonu) Ognjenoviću a društvo su činili: prof. Božo Novaković, kapelnik Franjo Vimer, dr Kleant Teodorides, prof. Filip Jergović, prof. Dušan Jovanović, Milo S.
Kao aktivni učesnik u muzičkom životu tadašnje crnogorske prijestonice, u prvoj polovini devete decenije prošlog stoljeća. K. Teodorides je bio revnosni hroničar muzičkih zbivanja. Redovno je i uspješno pratio muzičke programe i znalački ih tumačio u ondašnjoj štampi.U svojim prikazima muzičkih oncerata isticao je kvalitete pojedinaca u muziciranju i pjevačkoj interpretaciji. Kada ne bilo njegovih stručno datih napisa o relativno bogatom muzičkom i pozorišnom životu Cetinja u ono vrijeme, što se odvijalo u okvitu cetinjske čitaonice i na repertoaru Zetskog doma, naše spoznaje o tom važnom dijelu kulturnog djelovanja i življenja bile bi tamne, a i umanjene mogućnosti za rekonstrukciju istorije muzičke umjetnosti u Crnogoraca. Sa posebnim nadahnućem pisao je o virtuozu Robertu Tolingerum o kapelniku crnogorske Vojne muzike Franju Vimeru i talentovanim domicilnim muzičarima-amaterima Špiru i Mileni Ognjenović, Jeleni Martinović, o povremenim debitantima u muzičkim priredbama ( na pr. Božo Novaković, Franjo Jergović, Dušan Jovanović, Milo Martinović i dr. ) o gostovanjima pojedinih trupa i muzičara iz drugih krajeva itd. K. Teodorides je dakle, prvi crnogorski muzički kritičar, bez čijih se napisa ne može pisati istorija muzičke kulture Crne Gore.
Objavio je jednu novelu u časopisu Luča. Neki uvodnici i jedna recenzija na istorijsku studiju Stojana Novakovića, govore o njegovom širem interesovanju i mogućnostima, koje su na žalost, iznenada takoreći u startu presječene. Teodorides je u crnogorskom mjesečniku Prosvjeta pisao o potrebi uvođenja savremenog grčkog jezika u srednje škole.
Svoje radove Dr Kleant je potpisivao punim imenom i prezimenom , skraćeno (K: Teodorides), inicijalima i šiframa: T, K.T, Dr KT i K…
Iz-bibliografije dr Kleanta Teodoridesa iz publikacije: Dušan Martinović: Portreti IV : bio-bibliografski pregled.- Cetinje, CNB “Đurđe Crnojević”, 1991.
Milenija Vračar, bibliotekar-informatičar
CNB “Đurđe Crnojević”, Cetinje